شادی و شاد کردن دیگران در اسلام
به گزارش کلینیک روح درمانی،در تعالیم اسلام که بر پایه فطرت انسان بنا شده است، شاد بودن در دنیا و آخرت در گرو شاد کردن دیگران قرار داده شده است؛ از این میان به شاد کردن گروه خانواده از جمله پدر و مادر، همسر، کودکان و یتیمان سفارش بیشتری شده است.
شادی و نشاط نیاز فطری انسانها
شادی و نشاط، یکی از نیازها و ضرورت‌های فطری در زندگی هر انسان است و بدون آن افسردگی، خمودگی و عدم انگیزه بر انسان و جامعه حاکم می‌شود، همانطور که امام علی (ع) می‌فرماید: «السرور یبسط النفس و یثیر النشاط؛ شادی نفس را می‌گشاید و نشاط را بر می‌انگیزاند».
«هدف، غایت، فرجام و آرمانی که اسلام برای بشر ترسیم می‌کند، فقط خدا است؛ هدف از زیستن آدمی در این دنیا، بازگشت مختارانه و آزادانه او به اصل خویش است و این یعنی حرکت، صعود و بازگشت به سوی خداوند است؛ به بیان دیگر، انسان تنزل‌یافته، باید تلاش کند تا دوباره خود را پاک گرداند و در پرتو پیروی از پیامبران و امامان و عمل به تعالیم آنان به اصل خویش (حاکمیت روح توحید و خدایی شدن)، دست یازد.» (خداشناسی و فرجامشناسی [دفتر اول]، صص۷۵ ـ ۸۷ )
ایمان، رضایت و تحمل، پرهیز از گناه، مبارزه با نگرانی، تبسم و خنده، مزاح و شوخی، بوی خوش، آراستگی، پوشیدن لباسهای روشن، حضور در مجالس شادی، ورزش، امید به زندگی، کار و تلاش، سیر و سفر، تفریح، تلاوت قرآن، شاد کردن دل مؤمنان، دیدار مسلمانان، دستگیری از یتیمان، احترام و شادی در خانواده، تفکر در آفریدههای خداوند، صدقه دادن، نگاه کردن به سبزهها و … از عوامل شادمانی هستند.
آثار دنیوی و اخروی شاد کردن دل مؤمن
شاد کردن انسان‌های با ایمان آثار فردی و اجتماعی، دنیوی و اخروی فراوانی دارد؛ از جمله آثار اخروی شاد کردن دل مؤمن، امنیت اخروی و رهایی از عذاب الهی و آتش جهنم است.
پیامبر (ص) فرموده‌اند؛ «من ادخل علی مومن فرحا فقد ادخل علی فرحا و من ادخل علی فرحا فقد اتخذ عند الله عهدا و من اتخذ عند الله عهدا جاء من الآمنین یوم القیامه؛ هرکه مؤمنی را شاد و خوشحال کند مرا شاد نموده و هرکه مرا شاد کند در نزد خدا عهدی دارد و هر که در نزد خدا عهدی بگیرد روز قیامت از افراد دارای امان خواهد بود و در امنیت است.» (بحارالانوار، ج ۷۴ ، ص ۴۱۳)
از منافع دنیوی شاد کردن دل مؤمن، لطف الهی در دوری بلا و مصیبت است. امام علی (ع)فرموده‌اند، «ما اودع احد قلبا سرورا الا خلق الله من ذلک السرور لطفا فاذا نزلت به نائبه جری الیها کالماء فی الخداره حتی یطردها عنه کما تطرد الغریبه من الأیل(۱۳)؛ هیچ کس در دلی شادی و سروری را به امانت نگذارد مگر این که خداوند از آن سرور لطفی را آفریند زمانی که بلا و مصیبتی به خوشحال‌کننده فرود آید، آن لطف الهی مانند آب در سراشیبی به او برسد».
«مرحوم کلینی» در «کافی» روایتی را از امام باقر (ع) نقل کرده است: «ما عبدالله بشیء احب الی الله من ادخال السرور علی المؤمن؛ خدای متعال عبادت نشد به چیزی که محبوب‌تر باشد نزد او از آن که سروری در قلب مؤمن وارد کند».
از پیغمبر اکرم (ص) نیز نقل شده است: «ان احب الاعمال الی الله تعالی ادخال السرور علی المومنین»؛ محبوب‌ترین اعمال نزد خدا، شاد کردن مؤمنین است؛ همچنین می‌فرماید، «من سر مومنا فقد سرنی و من سرنی فقد سرالله؛ کسی که مؤمنی را شاد کند، مرا شاد کرده و کسی که مرا شاد کند خدا را شاد کرده است.»
سفارش به شاد کردن یتیمان و کودکان
شاد کردن همه اقشار جامعه و گروه‌های سنی با ارزش است اما گروه یتیمان و کودکان نیازمند شادی‌اند. پیامبر (ص) فرموده‌اند: «ان فی الجنه دارا یقال لها دارالفرح لایدخلها الا من فرح یتامی المومنین؛ در بهشت خانه‌ای است به آن خانه شادی (دارالفرح) گویند، جز کسی که یتیمان مؤمنان را شاد کند وارد آن نمی‌گردد.» (کنزالعمال ج ۳، ص ۷۱، حدیث ۶۰۰۵).
امام على (ع): «ما مِن مُؤمِنٍ ولا مُؤمِنَهٍ یَضَعُ یَدَهُ عَلى رَسِ یَتیمٍ تَرَحُّما لَهُ إِلاّ کَتَبَ اللّه لَهُ بِکُلِّ شَعرَهٍ مَرَّت یَدُهُ عَلَیها حَسَنَهً؛ هیچ مرد و زن مؤمنى نیست که دست محبت بر سر یتیمى بگذارد، مگر این که خداوند به اندازه هر تار مویى که بر آن دست کشیده است ثوابى برایش بنویسد.» (وسایل‌الشیعه ج۲۱ ، ص۳۷۵)
رسول اکرم (ص): «أَ تُحِبُّ أَن یَلینَ قَلبُکَ وَتُدرِکَ حاجَتَکَ؟ اِرحَمِ الیَتیمَ وامسَح رَاسَهُ وَ أَطعِمهُ مِن طَعامِکَ یَلِن قَلبُکَ وتُدرِک حاجَتَکَ؛ آیا دوست دارى نرم‌دل شوى و به خواسته‌ات برسى؟ به یتیم مهربانى کن و دست محبت بر سر او بکش و از غذایت به او بخوران، تا دلت نرم شود و به خواسته‌ات برسى.» (نهج الفصاحه ص۱۶۰ ، ح ۲۷)
شادی نعمت الهی است
اسلام با توجه به نیازهای اساسی انسان، شادی و نشاط را تحسین و تأیید کرده است. قرآن زندگی با نشاط و شادی را نعمت و رحمت خدا دانسته است. از نعمت‌هایی که خدای متعال وعده اعطای آن را به انسان در روز قیامت داده است، این است که مؤمن در بهشت غمگین نمی‌شود و شاد خواهد بود: «وجوه یومئذ ناعمه؛ چهره های مؤمنان در بهشت بسیار شاداب و خرم است.» (غاشیه-۸)
«و الذین هم عن اللغو معرضون؛ از صفات مؤمنان این است که مرتکب کارهای بیهوده نمی شوند.» (مؤمنون-۳) شاد بودن و محزون نبودن به صورت فطری مطلوب انسان است و این پاداش مؤمنان در بهشت است. برعکس، اهل جهنم، همیشه غمگین و افسرده هستند. چهره‌های درهم کشیده «عبوسا قمطریرا» (انسان-۱۰) و چهره‌های چروکیده و سیاه (وجوه یومئذ مسوده) از حالات دوزخیان است.
قرآن وقتی می‌خواهد از شهدا تعریف کند و بقیه را غیر مستقیم تشویق کند که به خیل شهدا بپیوندند، می‌فرماید: «فرحین بما آتاهم الله من فضله و یستبشرون بالذین لم یلحقوا بهم؛ آن ها به واسطه نعمت هایی که خداوند به آنها داده است در شادی و سرور هستند.» (آل عمران-۱۷).
به یقین شادی و سرور جزء نعمت‌های بزرگ الهی می‌باشد. همه ما باید طالب چنین نعمتی باشیم. طبق نظام ارزشی اسلام، مطلوب واقعی در هر چیزی زمانی به دست خواهد آمد که در مسیر مطلوب نهایی و سعادت ابدی انسان قرار گیرد؛ یعنی اگر شادی‌های دنیایی انسان در راستای کمک به شادی اخروی او باشد، بسیار پسندیده و مطلوب است.
شادی همراه با تعقل و تعادل/ خوشحالی بر اثر انجام تکلیف الهی بالاترین سرور است
اگر هر سرور و فرحی در دنیا حالت افراطی پیدا کند مطلوب نیست. در قرآن اغلب از فرح مربوط به دنیا با لحن مذمت و نکوهش یاد شده است. مانند: «انه لفرح فخور» (هود-۱۰) و یا «لاتفرح ان الله لایحب الفرحین» (قصص-۷۶). این آیه درباره قارون است که به واسطه نعمت‌های دنیایی، به خود می‌بالید و بسیار مغرور بود. بنی‌اسرائیل برای نصیحت او به نزدش آمدند و گفتند: «لا تفرح ان الله لایحب الفرحین؛ خیلی سرمستی نکن، خدا سرمستان را دوست نمی‌دارد.»
در آیات قرآن اشاره شده است که کسانی که در دنیا بسیار سرور داشتند، وضعیتشان در آخرت خوب نیست: «انه کان فی اهله مسرورا؛ چرا که او در میان خانواده‌اش پیوسته ( از کفر و گناه خود ) مسرور بود!» (انشقاق-۱۳) قیافه بعضی افراد در آخرت گرفته است: آنها کسانی هستند که در دنیا خوش‌گذرانی کرده و زندگی را به شادی و سرمستی می‌گذراندند.
در مناجات «خمسه عشر» امام سجاد(ع) می‌فرماید: «و استغفرک من کل لذه بغیر انسک؛ از هر لذتی که از غیر انس با تو بردم استغفار می‌کنم، هر سروری که جز از لقاء تو حاصل شود، برای من گناه است. از چنین شادمانی به تو پناه می‌برم.»
خوشحالی و سرور حقیقی
سرور و خوشحالی‌ای که از عقل و شرع الهام گیرد سرور حقیقی است. خوشحالی بر اثر انجام تکلیف الهی بالاترین سرور است. تنها فرح و خوشحالی از اطاعت خدای متعال و عبادت او، سودمند و پایدار است. خوشحالی در لذت حرام و معصیت پروردگار خوشحالی ناپایدار و تک‌بعدی است زیرا حزن و بدحالی و عذاب الهی در پی آن است.
امام علی (ع) فرموده‌اند: «اصل العقل القدره و ثمرتها السرور؛ ریشه خرد و اساس عقل، قدرت و توانمندی است و نتیجه آن شادی و خوشحالی است. » (بحارالانوار، ج ۷۸، ص۷ ) همچنین فرموده‌اند: «سرورالمومن بطاعه ربه و حزنه علی ذنبه؛ خوشحالی مؤمن به فرمانبرداری پروردگار و حزن و اندوه او بر گناهش می‌باشد.» (غررالحکم و دررالکلم، ج۴، ص ۱۳۶، حدیث ۵۵۹۴)
امام علی (ع) در حدیث دیگری درباره سرور و فرح ناروا و ناپایدار فرموده‌اند: «کم من فرح افضی به فرحه الی حزن مخلد؛ بسا انسان خوشحال و شادمانی که شادمانی‌اش او را به سوی اندوه پایدار و جاویدان کشاند!» (غررالحکم و دررالکلم، ج ۴، ص ۵۵۴، حدیث ۶۹۶۵)
دیدار مسلمانان با یکدیگر مایه شادی و سرور است
امام صادق (ع) فرمودند: «ایما مسلم لقی مسلما فسره سره الله عزوجل؛ هر مسلمانی، مسلمانی را دیدار کند پس او را مسرور و خوشحال کند خداوند او را خوشحال می‌کند.» (اصول کافی، ج ۲، ص ۹۲، بحارالانوار، ج ۷۴ ، ص ۲۹۷)
دیدار با گروه همسال در هر سنی جزء نیازهای فطری انسان است. همچنین دیدار کسانی که بین آنها نسبت، آشنایی و قرابتی برقرار باشد به صورت طبیعی باعث شادی آنها خواهد شد، مثل دیدار جمعی از مسلمانان در نماز جمعه یا در زیارت اربعین. این گروه به دلیل شباهتی که در مذهب دارند و نزدیک بودن عقایدشان به یکدیگر به صورت فطری و طبیعی از دیدار هم شاد می‌شوند و انرژی می‌گیرند.
بهترین آیینها آن است که با طبیعت آدمی و ساختار آفرینش او سازگار بوده، نیازمندیهای طبیعی و فطری‌اش را برآورد. در غیر این صورت، نمیتواند آدمی را خوشبخت و سعادتمند سازد. تعالیم اسلام به دلیل توجه به این نیازها و تناسب آن با فطرت آدمی، توانست از محدودیت جزیره العرب خارج شود و جهان اسلام را در اقصی نقاط دنیا شکل دهد.
«فاقم وجهک للدین حنیفا فطره ا لله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله ذلک الدین القیم» (روم-۳۰). «اسلام، نه انسان را از نیروها، غرایز و خواسته‌هایش محروم می‌کند و نه همه توجه را به تقویت جنبههای مادی معطوف می‌دارد. نه او را از جهانی که در آن زندگی می‌کند، جدا میسازد و نه او را بی‌نیاز از دین و شریعت به حساب می‌آورد. (محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج ۱۶، ص ۲۰۳)
تفریحات سالم در اسلام
مسافرت، ورزش و مطالعه از جمله تفریحات سالم سفارش‌شده در اسلام است. پیامبر (ص) فرموده‌اند: «سفر کنید تا سالم و تندرست باشید.» در اسلام سفارش به اسب سواری، تیر اندازی و شنا شده است. حضرت علی (ع) درباره نشاط حاصل از مطالعه فرموده‌اند: «با مطالب حکیمانه نوین و شگفت، جان‌های خود را نشاط دهید زیرا روان هم مانند بدن خسته می‌شود.»
قرآن کریم ۲۵ بار از لفظ شادی با کلمات (فرح- یفرحون) استفاده کرده است که بعضی از آنها را ممدوح و برخی را مذموم شمرده شده است. در قرآن شادی‌هایی که منجر به سرکشی و بد‌مستی می‌شوند مذموم شناخته شده است و شادی‌هایی که به خاطر فضل و بخشش الهی است ممدوح شمرده شده است.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: «نشاط از جمله سربازان عقل است.» پس می‌توان گفت تفریحی که در آن عقل حاضر است مانند مطالعه و ورزش، آن تفریح سالم است. امام صادق(ع) شادی نشأت‌گرفته از سه خصلت را می‌ستاید: وفاداری، رعایت حقوق دیگران و ایستادگی در برابر سختی‌ها.
حسن خلق و حسن معاشرت در خانواده
در اسلام به حسن خلق با همسر، احترام به او و یاریش سفارش اکید شده است. «عاشروهن بالمعروف؛ با آنها (زنانتان) خوشرفتارى کنید.» (نساء-۱۹) «وأتمروا بینکم بالمعروف؛ و (درباره ى فرزند)، به شایستگى میان خود به مشورت و توافق برسید» (طلاق-۶). درباره شاد کردن دل پدر و مادر نیز آمده که نگاه مهرآمیز به آنان عبادت است.
رسول خدا (ص) فرمود: بهترین شما، بهترین براى همسر و فرزندان خویش است و من بهترین شما براى زن و فرزندان خود هستم. در کتاب من لایحضره الفقیه، ج ۳، ص ۲۸۱ از امام صادق (ع) روایت شده است که: «خداوند به مردی که با زوجه خود حسن رفتار داشته باشد، لطف و مرحمت خواهد داشت؛ چرا که خداوند مرد را قیم بر زن قرار داده است»
بهترین دعا برای از بین بردن غم و اندوه «یا فارِجَ اَلهَمِّ، یا کاشِفَ الغّم، یا رَحمنَ الدُّنیا والاخِرهِ وَ رَحیمهَما فَرِج هَمّی وَاکُشِف غَمّی یا اللهُّ الواحِدُ الاَحَدُ الصَّمَدُ الّذی لَم یَلِد ولَم یولَد و لَم یَکُن لَهُ کُفُواً اَحَدُ اَعصُمنی و طَهّرنی وَاذَهِب بِبَلیتَّی» و بهترین دعا برای دریافت شادی «اَللهُمَ صَلِ عَلی مُحمَدٍ وآلِ مُحمَد وَاقسَم لی مِن کُل سرورٍ ومِن کُلِ بهجهٍ» است.۳۴۲۱۷۴۰/.
مرضیه محسنی
*ایکنا